İşveren Çalışana Zam Yapmak Zorunda mı?

Çalışma hayatında işveren çalışana zam yapmak zorunda mı değil mi konusu özellikle zam dönemlerinde sorulan bir sorudur. Özellikle ülkemizde oluşan enflasyonist ortam nedeniyle çalışanların aldıkları ücretler ile satın alma gücü arasındaki farkın açılması alınacak zam oranlarının önemini daha da çok artırmakta.

İşveren zam yapmak zorunda mı konusunu çözüme ulaştırmak için 4857 sayılı İş Kanunu incelenmelidir. İş Kanunu Asgari Ücret başlığı altında Madde 39’da asgari ücretin belirlenmesini ve Asgari Ücret Yönetmeliği İşverenin Sorumluluğu başlığı altında Madde 12’de;

İşverenin Sorumluluğu Madde 12 — İşçilere, Komisyonca belirlenen ücretlerden düşük ücret ödenemez. İş sözleşmelerine ve toplu iş sözleşmelerine bunun aksine hükümler konulamaz.
İşverenler tarafından, işçilere sağlanan sosyal yardımlar sebebiyle asgari ücretten herhangi bir indirim yapılamaz.

şeklinde asgari ücretin zorunlu olduğu, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca belirlen asgari ücretin altına düşülemeyeceği belirtilmiştir.

Buradan anlaşıldığı gibi işverenin asgari ücretin altına ücret ödemesi mümkün değildir. Ancak asgari ücret üzerinde ücret alanlar için işverenin belirli aralıklarla zam yapma zorunluluğu konusunda herhangi bir madde bulunmamaktadır. İşverenin tek zorunlu olduğu nokta asgari ücretin altında ücret ödeyememesidir.

İşverenin Zam Yapması Zorunlu Olduğu Durumlar

İşverenin asgari ücretin altında ücret veremeyeceği durumlara ek olarak toplu iş sözleşmeleri ve çalışan ile işveren arasında yapılan sözleşmeler de işvereni bağlayıcı olmaktadır. Bu sözleşmelerde belirli dönemlerde belirlenen oranlarda zam yapılması hususunda hükümlerin yer alması işverenin bu maddelere uymasını zorunlu kılar. İşveren bu maddelere uymazsa işverenin haklı olarak sözleşmeyi feshetmesinin yolunu açacaktır.

İşverenin zam yapıp yapmamasının yanı sıra İşveren Çalışanlarına Yemek ve Yol Parası Vermek Zorunda mı? konusunu inceleyebilirsiniz.

Çalışanın Zam Hakkı

Asgari ücret altında işçi çalıştırılmaması konusunda kesin yasanın bulunması asgari ücret üzerinde ücret alanların zam hakkının tamamen korunmadığı anlamına da gelmemesi gerekir. Çünkü İş Kanunu çalışanların haklarını korumak için farklı açılardan işçi ve işverenin durumlarını inceleyerek kararlara varılmasını sağlar.

İş Kanunu Eşit davranma ilkesi başlığı Madde 5’de;

Madde 5 – (Ek: 6/2/2014-6518/57 md.) İş ilişkisinde dil, ırk, renk, cinsiyet, engellilik,
siyasal düşünce, felsefî inanç, din ve mezhep ve benzeri sebeplere dayalı ayrım yapılamaz.

İşveren, esaslı sebepler olmadıkça tam süreli çalışan işçi karşısında kısmî süreli çalışan
işçiye, belirsiz süreli çalışan işçi karşısında belirli süreli çalışan işçiye farklı işlem yapamaz.

İşveren, biyolojik veya işin niteliğine ilişkin sebepler zorunlu kılmadıkça, bir işçiye, iş
sözleşmesinin yapılmasında, şartlarının oluşturulmasında, uygulanmasında ve sona ermesinde,
cinsiyet veya gebelik nedeniyle doğrudan veya dolaylı farklı işlem yapamaz.

Aynı veya eşit değerde bir iş için cinsiyet nedeniyle daha düşük ücret kararlaştırılamaz.

İşçinin cinsiyeti nedeniyle özel koruyucu hükümlerin uygulanması, daha düşük bir ücretin
uygulanmasını haklı kılmaz.

İş ilişkisinde veya sona ermesinde yukarıdaki fıkra hükümlerine aykırı davranıldığında
işçi, dört aya kadar ücreti tutarındaki uygun bir tazminattan başka yoksun bırakıldığı haklarını da
talep edebilir. 2821 sayılı Sendikalar Kanununun 31 inci maddesi hükümleri saklıdır.

20 nci madde hükümleri saklı kalmak üzere işverenin yukarıdaki fıkra hükümlerine aykırı
davrandığını işçi ispat etmekle yükümlüdür. Ancak, işçi bir ihlalin varlığı ihtimalini güçlü bir
biçimde gösteren bir durumu ortaya koyduğunda, işveren böyle bir ihlalin mevcut olmadığını
ispat etmekle yükümlü olur.

denilmektedir. Buradan anlaşıldığı üzere işveren işçileri arasında biyolojik ve iş niteliği dışındaki durumlar nedeni ile çalışanları üzerinde ayrım yapamaz. Bu konu özellikle ücret konusunda göz önünde bulundurulmalıdır.

Bir işçinin yukarıdaki nedenlerden kaynaklı olarak işverenden zam almadığı durumlarda hukuksal hakkını araması gerekir. Özellikle kendi eşdeğerinde çalışma pozisyonunda olup ancak hissedilebilir miktarlarda düşük ücret alan veya diğer çalışanların zam almasına karşılık kedisine zam yapılmayan personeller Eşit davranma ilkesi çerçevesinde haklarını arayabilirler. İşçinin bu konuda hakkını alması için toplu iş sözleşmesi veya iş sözleşmesinin olması aranmaz.

Yukarıda belirtilen Madde 5’de bu konuda işçinin bu konuyu ispat etmesi önemlidir. Diğer taraftan işçinin eşit davranma ilkesinin çiğnendiğini gösterir güçlü görülen durumları öne sürmesi durumunda da işverenin böyle bir durumun mevcut olmadığını ispatlaması gerekir.

İşveren Zam Yapmak Zorunda mı Konusunda Yargıtay Kararları

İşveren zam yapmak zorunda mı konusunda bazı Yargıtay kararları bu tür durumlarla karşılaşan işçilere yol gösterici olabilmektedir.

Yargıtay kararlarında işverenlerin özellikle eşit davranma ilkesi çerçevesinde işverenin haksız olduğu durumları tespit etmesinde çalışanı haklı bularak sözleşmenin çalışan tarafından haklı bir şekilde feshedilmesi kararına varmıştır.